Een laagdrempelige maatregel kan al zorgen voor een heel effectieve oplossing

Jaap Dinkelman

Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat

Jaap Dinkelman is senior beleidsmedewerker zwerfafval bij het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW). In die functie is hij verantwoordelijk voor zwerfafvalbeleid en -regelgeving. ‘In mijn werk zoek ik naar de balans’, begint hij. ‘Waar kunnen we welke verantwoordelijkheid leggen voor het tegengaan van zwerfafval? En waar heeft-ie het meeste effect? Moeten we de consument benaderen, of juist de industrie? Wat is de juiste mix tussen de wortel en de stok, tussen belonen en straffen? En als de wortel effectief is, kunnen we de stok dan helemaal achterwege laten?’

Dat is een spanningsveld, weet Dinkelman. ‘Neem de Europese richtlijn Single Use Plastics (SUP). Winkels bieden sinds 1 juli 2023 een herbruikbaar alternatief aan voor wegwerpverpakkingen die plastic bevatten of staan toe dat de consument een eigen bakje of beker meeneemt. Maar wat doen we als de consument liever kiest voor bekers voor eenmalig gebruik, en het geen probleem vindt om daar extra voor te betalen? De consument moet de verandering uiteindelijk zelf willen, maar tegelijkertijd willen we daar vanuit milieuoogpunt niet altijd op wachten.’

Eenvoudig en effectief

Soms kan een eenvoudige ingreep al heel effectief zijn. Dinkelman noemt tankhandschoenen als voorbeeld: ‘Die worden, vooral rondom verzorgingsplaatsen, regelmatig aangetroffen in het zwerfafval. Maar stel dat de dispensers zo worden aangepast dat er telkens maar één handschoen uitkomt – is een groot deel van dit zwerfafvalprobleem dan niet al opgelost? Soms zorgt zo’n laagdrempelige maatregel al voor een heel effectieve oplossing.’

Tussen laagdrempelige maatregelen en het verbieden van producten zit een scala aan mogelijkheden. ‘Ik geloof echt in “de wortel”, daarmee ga ik de boer op. Ik praat met de producenten. Wat kunnen we op een makkelijke manier regelen? Als een maatregel dan toch niet blijkt te werken, kunnen we steeds een stapje strikter worden. Zo werkt het in Nederland. We polderen – ook als het gaat om zwerfafval.’

Vliegwiel

Met de komst van statiegeld op blikjes en kleine plastic flesjes heeft Dinkelman het idee dat het milieuvliegwiel op gang is gekomen. ‘Van dat momentum wil ik gebruikmaken’, zegt hij. En dat is hard nodig, weet hij, want zwerfafval vindt zijn weg naar zee. In de vorm van microplastics komt het vervolgens in vissen en onze voedselketen terecht. ‘Daarom móeten we zwerfafval echt voorkomen. Toen ik in dit vakgebied begon, ging het vooral over de vraag: hoe maken we de straten schoon? Maar dat is veranderd. Inmiddels wenden we onze energie aan om zwerfafval te voorkomen.’

Het probleem ligt letterlijk op straat, maar de oplossing ook

De goede voorouder

In die nieuwe visie kan Dinkelman zich goed vinden. We moeten de aarde schoner achterlaten dan dat we ‘m hebben aangetroffen, vindt hij. ‘Het boek De goede voorouder van Roman Krznaric heeft me geïnspireerd. Dat gaat over langetermijndenken in de kortetermijnwereld. Anders gezegd: we lenen de wereld van de generaties die na ons komen, en we zijn het aan hen verschuldigd om ons nu in te zetten voor een schone leefomgeving.’

Daar kan iedereen aan bijdragen. ‘Het probleem ligt letterlijk op straat, maar de oplossing ook. Iedereen kan iets opruimen of zorgen dat hij niets in de openbare ruimte achterlaat. Maar er zijn nog veel meer mogelijkheden om je steentje bij te dragen. Ga in gesprek met een lokaal gemeenteraadslid. Of neem je eigen bakje mee naar de winkel. Iedereen heeft een rol, en daar waar ondersteuning nodig is kunnen we als overheid bijspringen. Met subsidies, regelgeving of campagnes. Want zwerfafval is vermijdbaar en onnodig – maar het vraagt wel iets van ons allemaal.’