Kies je voor de wortel of de stok bij het bestrijden van zwerfafval?

Tip 1: Creëer goodwill

Op de parkeerplaats van een supermarktketen ligt geregeld afval, deels afkomstig van de nabijgelegen wijkcontainers. De supermarkt nam door het aanhoudende probleem niet meer de moeite om meldingen te blijven maken bij de gemeente. In Tilburg kozen ze bij het aanpakken van deze zwerfafvalhotspot voor de niet-juridische weg. Natasja Bruëns (gemeente Tilburg): “Ik ging in gesprek met de ondernemer. We hebben de private grond (parkeerplaats) en de groenvakken eromheen (openbare ruimte) vervolgens vanuit de gemeente eenmalig laten opruimen. En met collega’s van de afvalinzameling en handhaving heb ik afgesproken dat zij sneller gaan lopen als er meldingen over de bijplaatsingen binnenkomen. Concrete resultaten zoals het uitschrijven van een boete voor bijplaatsing koppel ik terug aan de supermarkt. Zo creëren we goodwill bij de ondernemer om weer meldingen bij ons in te dienen.”

Tip 2: Stel het belang van de ander centraal

Ook de gemeente Eindhoven koos voor de verleidingsroute bij de aanpak van een hotspot nabij een fastfoodketen. Tom Bouw (gemeente Eindhoven): “Deze parkeerplaats valt buiten het handhavingsgebied van 25 meter, maar veel van het zwerfafval was wel afkomstig van de fastfoodketen. Daarom gingen we in gesprek met de franchisenemer, waarbij we in ons verhaal diens belang centraal stelden: als ondernemer wil je graag een goede naam hebben, dus dan wil je toch niet geassocieerd worden met zwerfafval?” Die aanpak sloeg aan; sindsdien is er sprake van een constructieve samenwerking.

Tip 3: Veranker samenwerking en juridische kaders met de Omgevingswet

De Omgevingswet biedt gemeenten en medeoverheden handige instrumenten om zowel te kunnen verleiden als handhaven. We gaan hieronder in op drie van deze mogelijkheden:

• Onder de Omgevingswet kun je door het college van B en W een programma laten vaststellen. Zo krijgt zwerfafval als onderdeel van de beleidscyclus structureel aandacht en het is een manier om structurele middelen als de UPV Zwerfafvalvergoeding aan je aanpak te koppelen. Ook biedt een programma kansen voor samenwerking rondom de aanpak van zwerfafval met medeoverheden en niet-overheidspartijen. Dan wordt het programma een soort convenant.
• Met het omgevingsplan kun je juridische kaders bieden voor handhaving. Bijvoorbeeld door het opnemen van de 25-meterregel. Goed om te weten: de 25-meterregel kan ook worden opgenomen in de afvalstoffenverordening.
• In omgevingsvergunningen kun je specifieke maatregelen opnemen, waar vervolgens op kan worden gehandhaafd. Zo nam de gemeente Rotterdam de bouwplaatsvergunning onder de loep. Saranda Broere (gemeente Rotterdam): “Samen met collega’s van Handhaving heb ik de juridische route uitgewerkt: hoe kunnen we vanuit de vergunningsverlenende en toezichthoudende rol zwerfafval bij bouwplaatsen voorkomen?”. Ook heeft Rotterdam slimme aanpalende communicatie voor de stakeholders gemaakt, zoals een Handreiking bouwplaatsen. Daarvoor heeft de gemeente gebruik gemaakt van de toolbox bouwplaatsen (infographic) van RWS.

Verschillende mogelijkheden op een rij

Bij het tegengaan van zwerfafval zijn er dus verschillende mogelijkheden, zowel juridisch als niet-juridisch. Ter inspiratie stelden we een uitgebreide lijst voor je op van verleidings- en handhavingsmogelijkheden die je kunt toepassen in jouw lokale aanpak.

Verleiden

• Verbinding met bredere strategieën en beleidsdoelen
• Structurele samenwerking binnen de gemeente en integratie in werkinstructies
• Aanpak bij vergunningsvrije situaties. Bijvoorbeeld meldingsplicht of een informatiefolder
• Bewonersvoorlichting en communicatie: o.a. afvalcoaches, infoquête, campagne op basis van landelijke toolboxen, ‘schoonboodschap’ verspreiden, samenwerken met vrijwilligers, containers adopteren, gesprek met ondernemers, samenwerken met wijkregisseur
• Bewoners en bedrijven stimuleren om meldingen te blijven maken bij de gemeente
• Gemeentecollega’s stimuleren om de meldingen specifiek te behandelen
• Aansluiting bij landelijke initiatieven en netwerken
• Duurzaamheidscriteria in aanbestedingen
• Toepassing van circulaire principes, zoals hergebruik van materialen, toepassing van milieucertificeringen, enzovoort
• Structureel overleg op de bouwplaats, in winkelgebieden, scholen, met ‘orde en netheid’ als vast agendapunt
• Beleidsinstrument ‘programma’ onder de Omgevingswet
• Inzetten UPV Zwerfafval-gelden voor interventies
• Voldoende en opvallende afvalbakken

Handhaven

• 25-meterregel opnemen in omgevingsplan of afvalstoffenverordening
• Bestuursrechtelijke handhaving en consequente beboeting
• Strafrechtelijk handhaven
• Opname van zwerfafvalmaatregelen in vergunningen, bijvoorbeeld voor bouwactiviteiten en evenementen.
• Gebruik van visuele inspectiekaarten en beoordelingslijsten
• Capaciteit en prioritering bij toezicht
• Controle en opvolging op basis van bewonersmeldingen