8 tips voor slimme inzet van de Afvalcoach

Tip 1: Het begint bij de jeugd

Mieke van der Wal, Afvalcoach in de gemeente De Fryske Marren, gaat regelmatig op bezoek bij scholen. Daar geeft ze voorlichting over afval scheiden en zwerfafval. ‘Maar we steken ook samen de handen uit de mouwen. Zo heb ik laatst met leerlingen van een middelbare school speciale borden gemaakt, die oproepen om je afval in de afvalbak te gooien. We hebben ze op verschillende stranden in de gemeente geplaatst. Ook ruim ik regelmatig met scholieren zwerfafval op. Zo normaliseren we dit gedrag. En hopen we dat jongeren de schoonboodschap ook mee naar huis nemen, en daar weer verspreiden.’

Tip 2: Maak doelgedrag mogelijk

Zorg dat vrijwilligers die zwerfafval rapen over de juiste spullen en faciliteiten beschikken. Geef hen bijvoorbeeld een pas voor een ondergrondse container, zodat zij hun afval kunnen weggooien. Of haal het verzamelde zwerfafval op een afgesproken locatie op. En deel materialen uit: grijpstokken, afvalzakhouders en vuilniszakken.

Afvalcoach Senne Heijenk van bureau Lentekracht vult aan: ‘Om meer aandacht te vragen voor de 25-meterregel, ben ik bij ondernemers langsgegaan. Ik heb stoffers en blikken uitgedeeld om het opruimen van zwerfafval makkelijker te maken. En ik heb gevraagd wat zij verder nodig hebben om de omgeving schoon te houden. Zo maken we schoon gedrag makkelijk.’

Tip 3: Geef het goede voorbeeld (en houd vol)

‘Goed voorbeeld doet goed volgen’, zegt Mieke. Als onderdeel van haar werk als Afvalcoach ruimt ze dan ook regelmatig zwerfafval op. Maar ook privé neemt ze regelmatig de grijpstok en vuilniszak ter hand. ‘Bijvoorbeeld in een park vol jongeren. Als ze mij bezig zien, hoop ik dat ze erover nadenken dat iemand anders hun afval opruimt. Ik houd ze een spiegel voor.’ Ze voegt toe: ‘De kracht zit ‘m in herhaling. Dus ga gewoon beginnen!’

Tip 4: Ga met alle relevante partijen in gesprek

Afvalcoach Senne: ‘Zorg ervoor dat je bij een actie alle relevante partijen spreekt: van scholen en ondernemers tot aannemers en vrijwilligers. Wanneer je stakeholders vergeet of overslaat kan dat zorgen voor veel negatief sentiment. Het gevolg? Je krijgt dingen veel lastiger gedaan.’

Tip 5: Zorg dat de gelegenheid op orde is

Lisanne van Geffen, gedragsexpert bij Rijkswaterstaat: ‘De Afvalcoach is wetenschappelijk aantoonbaar effectief. Dat zit ‘m in de social support: het persoonlijke, gelijkwaardige contact dat een Afvalcoach biedt. De Afvalcoach deelt heel relevante informatie en communiceert op een positieve, niet-belerende toon. Ook helpt hij of zij de sociale norm te verspreiden. Dat kan al met een heel eenvoudige vraag: “Hoe denk jij dat anderen in jouw buurt over zwerfafval denken?”’

Er is wel een belangrijke voorwaarde voor een effectieve Afvalcoach, benadrukt Lisanne. ‘De Afvalcoach werkt alleen als de gelegenheid op orde is. Dat betekent: voldoende afvalbakken of bijvoorbeeld tasjes om afval in te leveren. En de juiste voorzieningen om verwaaiing tegen te gaan.’

Tip 6: Combineer zachte interventies waar nodig met hardere maatregelen

De gemeente Zwolle combineert de inzet van Afvalcoaches met bestuursrechtelijke handhaving: wie na een waarschuwing het afval nog steeds verkeerd aanbiedt, krijgt de opruimkosten gepresenteerd. Gedragsexpert Lisanne nuanceert deze aanpak: ‘Een boete kan bijdragen, maar alleen als de positieve ervaring van een persoonlijke aanpak niet wordt overschaduwd. Handhaven werkt, zolang de pakkans aanwezig blijft. Daarna gaat men weer terug naar het oude gedrag. Dus als je “straffen” gebruikt, combineer het dan met aanspreken, uitleggen en motiveren.’

Tip 7: Kwartet, memory of twister: maak het speels!

Els Stolk, zwerfafvalcoördinator bij de gemeente Emmen, heeft goede ervaringen met de inzet van speciale zwerfafvalspellen. Met onder meer een kwartetspel, twister, memoryspel en rad van fortuin krijgen haar gastlessen op scholen een speels tintje. ‘De scholen zijn er erg enthousiast over’, vertelt Els.

Tip 8: Gebruik de zwerfafvalvergoeding

Dit najaar wordt de UPV-zwerfafvalvergoeding voor het eerst uitgekeerd aan gemeenten en andere gebiedsbeheerders. Dit is een vergoeding voor het opruimen van zwerfafval dat valt onder de uitgebreide productenverantwoordelijkheid voor kunststofproducten. De UPV-vergoeding gaat naar de algemene reserve, maar is bedoeld om reeds gemaakte kosten tegen zwerfafval te vergoeden. Maak er gebruik van voor jouw zwerfafvalaanpak – bijvoorbeeld voor de inzet van een Afvalcoach.

Wat is een Afvalcoach?

De Afvalcoach werkt meestal in dienst van een gemeente of afvalinzamelaar, of wordt extern ingehuurd. De Afvalcoach helpt inwoners en ondernemers van een gemeente met het scheiden en verminderen van afval of andere afvalgerelateerde zaken.